"Mình thuộc tạng người hít không khí thôi cũng mập !" Câu nói này Vincent được nghe không biết bao nhiêu lần từ những người thừa cân. Vấn đề ở đây, nếu những người đó thực sự "chỉ hít không khí thôi", họ chắc chắn giảm cân thay vì vẫn thưởng thức món bánh tráng thần thánh khi nói câu này.
Tuy nhiên chi phí cho các gói tập luyện, dùng các sản phẩm hỗ trợ "giảm cân" của những đối tượng vô cùng "yếu đuối" này thường rất lớn. Điều này khiến họ trở thành những chú "cá béo" dễ mắc câu trong cái bể bơi của ngành công nghiệp fitness. Ở chiều còn lại của cục nam châm, những người được coi như ăn "Cả núi thức ăn cũng không mập" cũng không khá hơn.
Khái niệm somatotype được đưa ra để củng cố niềm tin và khiến những người vốn đang cấp thiết về việc thay đổi hình thể này trở nên gấp gáp hơn. "Bạn thuộc tạng người này nên phải tập luyện như này, ăn uống như này và dùng sản phẩm hỗ trợ này."Somatotypes đơn giản được quảng bá như vậy. Nhưng sự thực thì sao ?
Somatotypes là gì ? Được quảng bá ra sao ?
Somatotypes được quảng bá là cách phân loại tạng người, cơ địa hay loại hình thể (body type) của bạn với ba nhóm chính: Mesomorph, Ectomorph và Endomorph. Theo các trang web bán supplement, các KOL, Influencer hay "Fake Guru" của fitness online quảng bá, hình thể của bạn sẽ thuộc một trong ba loại này đại diện cho "khả năng di truyền" trong việc phát triển hình thể như sau:
Ectomorph, còn gọi tạng người gầy, những người ăn bao nhiêu cũng không tăng 1 lạng, có đặc điểm khó tăng cân, tăng cơ và lượng mỡ cơ thể thấp. Tốc độ trao đổi chất nhanh.
Mesomorph, còn gọi tạng người "thể hình trời cho" với cơ bắp phát triển, ít mỡ, dễ dàng tăng cơ bắp, hệ trao đổi chất hoàn hảo (???).
Endomorph, còn gọi tạng người béo, "không ăn gì cũng mập", trao đổi chất chậm. Tạng người này dễ tăng cân nhưng khó tăng cơ bắp mà phần nhiều tăng mỡ. Họ cũng khó giảm cân và cần phải rất khổ cực mới có thể giảm cân.
Sự thực thế nào ?
Sự thực tất cả những thứ trên là lừa đảo, "bullshit" !
Somatotypes không phải một nghiên cứu hay lý thuyết về khoa học hình thể. Somatotype là hệ thống phân loại được phát triển năm 1940 bởi một nhà tâm lý học, William Helbert Sheldon, nhằm mục đích không phải hướng tới tập luyện hay sức khỏe mà để củng cố cho lý thuyết "tâm lý định hiến" (Constitutional psychology) của ông ta. Theo thuyết này, tính cách con người sẽ có thể được thể hiện và phân tích thông qua phương pháp somatotypes, chia thể trạng của họ ra làm 3 nhóm. (Vd: Người béo hay lười nhác). Mesomoprh, Ectomorph và Endomorph được William H. Sheldon đặt tên dựa theo 3 lớp trong quá trình phát triển phôi: Endoderm (phát triển hệ tiêu hóa), Mesoderm (phát triển hệ cơ, tim và máu) và Ectoderm (phát triển da và hệ thần kinh).
Lý thuyết này có khởi nguồn và được yêu thích bởi giới những nhà khoa học theo Thuyết Ưu sinh (Eugenics), một phòng trào ủng hộ việc cải tạo, biến đổi gen của con người để nhắm tới những giống loài ưu việt hơn. Lý thuyết ưu sinh này đã từng được Đức Quốc Xã và Adolf Hitler ủng hộ trong việc "triệt tiêu" và "đảo thải" một số dân tộc được coi là kém ưu việt hơn. Thuyết này sau đó đã bị loại bỏ do dính tới nghiên cứu trên cơ thể người và các hành vi phân biệt chủng tộc.
Vậy somatotype có ý nghĩa gì trong huấn luyện fitness không ?
Câu trả lời là hoàn toàn KHÔNG !
Thứ nhất, Ở mặt học thuật, somatotype là một phương pháp phân loại để nghiên cứu tâm lý xã hội gắn với sinh học thay vì một công trình nghiên cứu về y sinh hay khoa học hình thể (physiology). Một lần nữa Vincent phải nhắc lại, Somatotype chỉ là 1 phương pháp phân loại, một công cụ, một phần phụ của William Sheldon để phát triển các lý thuyết của ông ta và các đồng sự.
Thứ hai, các trang tin và cá nhân liên quan đến fitness đã cố tình "lừa bịp" các bạn khi không dẫn chứng đầy đủ về phân loại về Somatotype. Trong cuốn sách Atlas of Men của chính William H.Sheldon, Somatotype chỉ những loại phân loại hình thể có thể có dựa theo một thang điểm từ 1 đến 7 cho cả ba phân nhóm Mesomorph, Ectomorph, Endomorph. Theo lý thuyết, một người thuộc nhóm Endomorph tuyệt đối sẽ có chỉ số 711, với Ectomorph tuyệt đối là 117 còn với Mesomorph là 171. Cũng theo phân loại này, đa phần chúng ta có mức đánh giá 333 tới 444 trên thang điểm Somatotype. Dựa vào thang điểm này, các đặc điểm về tâm lý và tính cách của một cá nhân có thể được dự đoán. Mỗi người đều sở hữu đặc điểm của cả ba nhóm somatotype, mỗi yếu tố một ít và có thể có một nhóm thể hiện nổi trội hơn hai nhóm còn lại hoặc cả ba nhóm đều tương tự nhau.
Thứ ba, cách tính somatotype cần có những nghiên cứu khá phức tạp cả thể chất và tâm lý dựa trên những đối tượng có sẵn hiện tại. Những vận động viên thể thao hàng đầu khi được áp dụng chấm điểm somatotype thường có số điểm mesomorph cao từ 5-7. Với các chuyên gia huấn luyện thể thao, somatotype chỉ được dùng như một tham khảo cho thấy khuynh hướng và tiềm chất thể thao là một yếu tố mang tính di truyền. Còn tất nhiên với thế giới fitness online, ngay cả cách chấm điểm somatotype như thế nào chúng ta còn không nắm rõ chứ chưa nói tới việc áp dụng vào trong tập luyện, dinh dưỡng để cải thiện sức khỏe.
Thứ tư, phân loại Somatotype thuộc lý thuyết Nhân học và tâm lý chứ không phải một nghiên cứu sinh lý học cơ thể người. Somatotype nên đã bỏ qua các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến phát triển hình thể của một người là môi trường sống, lối sống. Và trong suốt cuộc đời chúng ta, vì rất nhiều yếu tố xung quanh và lối sống bản thân, chúng ta có thể trở nên béo gầy khác nhau.
Thứ năm, Somatotype tất nhiên bỏ qua cả yếu tố gen di truyền do thời điểm 1940, khoa học về gen còn chưa phát triển. Để tạo nên một cá thể con người, bao gồm một bộ mã di truyền với hàng 100,000 gene và tới 16 triệu trình tự. Việc phân loại 7 tỷ người thành 3 nhóm cũng buồn cười như việc dựa vào màu da và xuất xứ để đánh giá tiềm năng thể chất của bạn vậy. Thật ngớ ngẩn khi các chuyên gia fitness online đớp lấy mớ thông tin về Somatotype nhưng quên mất một phân loại căn bản hơn, được nghiên cứu cả trăm năm nay, các tộc người. Và như các bạn cũng biết, ngay cả phân loại theo chủng người tối cổ cũng chỉ có ý nghĩa cho khảo cổ và tìm kiếm các dấu vết của tổ tiên trên mỗi người chúng ta.
Bạn nghĩ một người da màu, gốc châu Phi, có thân hình săn chắc do lao động và nghèo khó sẽ thuộc nhóm Ectomorph hay Mesomorph ? Và khi một người con lai giữa châu Phi và dân tộc Vikings chẳng hạn, họ sẽ thuộc nhóm nào ? Bạn có biết rằng, người Vikings lại sở hữu rất nhiều đặc điểm di truyền từ châu Á hay không ? Và có rất rất nhiều người châu Âu hiện đại mang gene di truyền của Thành Cát Tư Hãn đấy !
Thêm nữa, quan trọng nhất, phân loại dựa theo đánh giá di truyền kiểu như Somatotype đã bỏ qua yếu tố nghị lực và tâm lý để mang đến sức khỏe và thành công của một người. Kể cả với thể thao chuyên nghiệp hay fitness "toàn dân" đây mới chính là yếu tố quan trọng nhất để tạo nên sự thành công.
Vậy tại sao somatotypes vẫn được quảng bá ?
Như đã nói ở trên, phân loại dựa theo đánh giá di truyền kiểu như Somatotype đã bỏ qua yếu tố nghị lực và tâm lý của bạn. Vì đơn giản, khi làm điều này sẽ khiến các trang bán hàng Supplement hay các KOL, chuyên gia "Fake" được lợi. Do bạn thuộc nhóm Endomorph nên bạn rất khó giảm cân cần phải có những chương trình đặc biệt, những loại thực phẩm đặc biệt giúp bạn. Không có gì tốt hơn khi mặc định bạn thuộc một nhóm nào đó để tư vấn bán hàng. Khi bạn muốn giảm cân, bạn sẽ được quy định thuộc nhóm người khó giảm cân, hít thở thôi cũng mập để họ bán cho bạn thứ gì đó.
Khi bạn gặp vấn đề về sức khỏe, hình thể, bạn rất "yếu đuối" về mặt tâm lý. Và càng làm bạn "yếu đuối" hơn, triệt tiêu hi vọng và cố gắng của bạn đến mức tận cùng, họ mới dễ dàng có thể đưa sản phẩm hay dịch vụ của mình ra như một cọng rơm cứu mạng cuối cùng bạn có thể tìm thấy. Và tất nhiên, như nhiều trò trục lợi khác trong thế giới fitness online, điều này rất phổ biến.
Nói thêm cho các bạn biết rằng hầu hết các tổ chức uy tín nhất về fitness và đào tạo huấn luyện thể thao (PT, coach) như ISSA, NASM... đều bác bỏ Somatotype và khuyên các thành viên của mình tránh xa lý thuyết này. Đơn giản, Somatotype là một phương pháp phân loại được phát triển để nhằm mục tiêu làm công cụ để phát triển một lý thuyết "tâm lý-thể chất". Các chuyên gia đào tạo, huấn luyện thể thao có thể dùng phương pháp phân loại này để tham khảo cho mục đích học thuật.
Trong huấn luyện fitness, Somatotype không có bất cứ vai trò tác dụng gì. Để có được sức khỏe và hình thể mong muốn, bạn cần để ý tới những yếu tố như môi trường sống, lối sống. Quan trọng hơn, quyết tâm và nghị lực của bạn quyết định thành công.
Cuối cùng, nếu ai đó nói bạn thuộc tạng người nào đó, hãy gửi cho họ những câu hỏi trong bài viết này rồi đi kèm tấm hình dưới đây. "Theo bạn, Christian Bale sẽ thuộc tạng người nào ?"
(Xem thêm: Set Point Theory - Điểm thiết lập cân nặng )
