Trong bài viết trước về đại dịch thừa cân béo phì, Vincent đã chia sẻ về vấn nạn "lừa đảo" tăng nhanh trong cách truyền tải các thông tin về nạn dịch này. Ngành công nghiệp giảm cân sở hữu con số doanh thu lên tới hàng trăm tỷ đô la Mỹ mỗi năm nhưng hiện tại việc tìm ra những phương pháp ngăn chặn đại dịch này vẫn chưa có được kết quả như ý muốn. Thay vào đó là những thông tin bán hàng chộp giật của các loại TPBS Giảm cân, các loại hình ăn kiêng theo mốt (FAD Diet) hay các phương pháp giảm cân quái đản nhất. Để giảm cân hiệu quả, việc hiểu rõ về hội chứng này (Thừa cân béo phì không phải là bệnh !) luôn khiến giới khoa học quan tâm.
Những nguy hiểm của thừa cân béo phì gây ra rất nhiều nhưng có 4 mối nguy chính có thể gây chết người:
- Đái tháo đường
- Huyết áp cao
- Đột quỵ
- Bệnh tim
Câu hỏi luôn đặt ra với các chuyên gia sức khỏe, các bác sĩ từ nửa cuối thế kỷ trước rằng, có nguyên nhân gì khiến chúng ta béo phì và gặp nguy hiểm từ chuyện này hay không ? Vì bạn phải biết rằng, ở các loài động vật, chu kì béo - gầy diễn ra thường xuyên. Và một chú gấu Bắc cực sẽ chẳng có vấn đề gì về sức khỏe với số mỡ thêm vào ở mùa bội thu thức ăn. Nhưng tại sao với con người lại xảy ra vấn đề nghiêm trọng ? Có yếu tố sinh lý học nào cho chuyện này ?
Set Point Theory là lý thuyết dẫn giải rằng, cơ thể chúng ta có một mức sàn cân nặng được quy định từ trước bởi DNA. Và chắc chắn rồi, cũng đi từ lý thuyết này, mức cân nặng trần chúng ta có thể tăng lên là có giới hạn. Lý thuyết này chỉ ra rằng, một số người sẽ có điểm mức sàn cân nặng cao hơn so với những người còn lại và cơ thể chúng ta luôn tìm cách thích ứng ở trong khoảng cân nặng khỏe mạnh. Điều này lí giải cho việc tại sao khi chúng ta vượt quá mức giới hạn "set point" DNA cho phép, hệ thống của chúng ta sẽ gặp vấn đề.
Cân nặng và set point theory ?
Trong thí nghiệm Overfeeding nổi tiếng của mình, Dr.Ethan Sims đã tăng lượng thức ăn nạp vào cho 3 nhóm đối tượng chuột, học sinh và tù nhân nhưng đều không thể làm họ tăng cân bền vững được. Cho đến thời điểm hiện tại, chúng ta biết rằng, cân nặng của một người được quy định bởi rất nhiều yếu tố như các đặc điểm di truyền, môi trường và các yếu tố nội tiết tố, tâm lý và các yếu tố gen. Thêm vào đó, những yếu tố bên ngoài rất quan trọng khác là môi trường sống, lối sống và việc sử dụng calories từ lượng thức ăn nạp vào.
Theo lý thuyết Set Point, dựa trên những tín hiệu sinh học, cơ thể chúng ta có một cơ chế điều chỉnh cân nặng trong một khoảng được định trước. Và dù bạn có tăng cân hay giảm cân tạm thời, mọi thứ sẽ tự động trở lại trong khoảng định trước của hệ thống quy định.
Nhưng sẽ ra sao nếu hệ thống bị "hỏng" ?
Đây là câu hỏi đang hiện hữu và đang được trả lời trong thế kỷ này khi thừa cân béo phì đã trở thành một đại dịch. Và các nhà khoa học thông qua nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, các yếu tố bên ngoài làm ảnh hưởng đến hệ thống có thể gây ra sự thay đổi, dần điều chỉnh lên một set point mới cho chúng ta. Việc này không diễn ra một sớm một chiều hay thậm chí vài tháng. Đây là lí do minh chứng cho sự thất bại của nghiên cứu Overfeeding trước đó khi không thể làm mọi người thừa cân trong một thời gian ngắn.
Qua thời gian, các yếu tố bên ngoài dẫn tới sự thay đổi bên trong cơ thể chúng ta sẽ điều chỉnh set point lên từng chút một, cho tới lúc set point mới này gây ra vấn đề với sức khỏe. Việc kiểm soát cân đến từ việc kiểm soát cơ chế này.
Set point Theory trong giảm cân ?
Như đã nói ở trên, nghiên cứu chỉ ra rằng trọng lượng cơ thể chúng ta không dựa trên các khía cạnh một chiều mà dựa trên một mối tương tác phức tạp của các tín hiệu bên trong và bên ngoài - sự kết hợp của các yếu tố môi trường và sinh học. Do vậy, việc giảm cân theo hướng tiếp cận đơn lẻ (Singularity Approach) là hoàn toàn sai lầm.
Chúng ta có thể thay đổi trọng số điểm thiết lập cân nặng của chúng ta không?
Theo lý thuyết Set Point, câu trả lời là có thể. Nhưng điều này không hề dễ dàng như những chuyên gia giảm cân lừa đảo với những chương trình cắt giảm calories cực đoan. Cân nặng không tự dưng đến trong một ngày. Khi bạn thừa cân, set point của bạn theo thời gian đã được nâng lên cùng với sự thay đổi của hệ thống để thích nghi theo. Hiểu được điều này rất quan trọng vì không phải hệ thống trao đổi chất của bạn sẽ yếu đi như mọi người nghĩ. Một điều rõ ràng là khi mức cân nặng tăng lên, lượng calories tiêu hao trong một ngày sẽ nhiều hơn.
Nhưng khi bạn muốn giảm cân bằng cách cắt giảm calories thật nhiều, hệ thống cơ thể sẽ chống lại điều đó. Cơ chế của cơ thể cần đảm bảo sự cân bằng đã tạo lập được với điểm set point mới này. Do vậy khi bạn chạy bộ để giảm cân, cơ thể sẽ giảm mức trao đổi chất xuống. Các stress hormones sẽ được tiết ra để điều chuyển năng lượng. Bạn sẽ thấy mệt mỏi và thèm ăn khủng khiếp. Điều này hiển nhiên sẽ ngăn cản quá trình giảm cân. Khi bạn cắt giảm calories và cưỡng ép chống lại điều này, hệ thống của bạn sẽ bị "phá vỡ".
Đó là lí do nhiều người giảm cân gấp trong thời gian ngắn sau đó gặp hàng loạt các vấn đề về sức khỏe và kể cả hệ thống trao đổi chất. Thừa cân chỉ là biểu hiện bên ngoài của một hệ thống với set point cao do vậy, bản chất của giảm cân khỏe mạnh là làm giảm set point xuống thay vì cưỡng ép hệ thống đốt calories. Và tất nhiên khi cưỡng ép phá vỡ điều này, dẫn tới tình trạng set point vẫn cao nhưng hệ thống lại không đủ khỏe mạnh để duy trì. Nói đơn giản, một chiếc xe đang cần 3 lít xăng để chạy nhưng chúng ta bắt nó chỉ được dùng 2 lít xăng và phải chạy hết công suất.
Việc tìm mọi cách để cắt giảm calories qua dinh dưỡng, qua tập luyện và qua cả lối sống khắc nghiệt nhằm đạt được một mục tiêu giảm cân ấn tượng nhất, không giúp cơ thể bạn thích nghi hay có được một điểm thiết lập mới.
Tất nhiên việc cắt giảm calories trong giảm cân là cần thiết nhưng không phải toàn bộ câu chuyện. Việc kết hợp giữa cắt giảm calories đúng mực với các định hướng đúng về tập luyện, hướng dẫn về thức ăn và trong nhiều trường hợp định hướng cả về lifestyle sẽ giúp có một điểm thiết lập ở mức thấp hơn.
Cũng như việc tập luyện, phương pháp giảm cân toàn diện cần tuân theo huấn luyện phân kì và sự duy trì bền bỉ ở mỗi giai đoạn có thể giúp cơ thể chuẩn bị sẵn sàng để chấp nhận mức thiết lập mới.
Một điểm thú vị rằng, set point theory cũng thường được dùng để lý giải cho nhiều trường hợp biến đổi hình thể (body transformation) vô cùng ấn tượng của các ngôi sao Hollywood. Tuy nhiên việc các ngôi sao như The Rock, Kumail Nanjiani có dùng PED hay không, vốn bị che giấu và luôn trở thành điều bàn cãi.
Và cuối cùng, như tất cả các lý thuyết khác, vấn đề hiểu rõ cơ chế và thực hành sẽ giúp bạn tránh được các hiểu lầm trong thời đại ai cũng có thể trở thành chuyên gia giảm cân như hiện tại.
Xem thêm: Tổng hợp kỹ thuật giảm cân giảm mỡ