Những kẻ lừa đảo vốn thường tìm những đối tượng dễ chăn dắt nhất. Trong ngành fitness, những người cần giảm cân là nhóm "cừu non" béo mỡ nhất. Và thực tế với số lượng người thừa cân, béo phì lên tới 2 tỷ người hiện nay, thị trường này luôn thật màu mỡ. Và cái gì dính tới lợi nhuận sẽ luôn đi kèm những trò lừa. Nếu bạn tra "weight loss scam", "fitness scam" trên google, sẽ ra hàng loạt các scandal lừa đảo trong giảm cân. Từ các chế độ ăn kiêng theo mốt (FAD Diet), cho đến các phương pháp tập luyện hành xác kiểu gameshow The Biggest Loser và thậm chí cả việc dùng các chất cấm gây chết người trong các sản phẩm giảm cân nhanh.
Trong bài viết này, Vincent sẽ chia sẻ những bước thiết kế một chương trình giảm cân "lừa đảo" một scandal nổi tiếng năm 2019, Brittany Dawn Fitness, người đã bị khách hàng kiện khi đưa ra một chương trình giảm cân "lừa đảo" và nguyên lí phía sau các mô hình này.
Bước 1: Nghĩ ra một phương pháp giảm cân của riêng mình. Việc đặt một cái tên nghe kêu là bình thường trong marketing, quảng cáo sản phẩm, nhưng nội dung quảng cáo gây hiểu lầm về khái niệm là điều các phương pháp này thường áp dụng. Chắc các bạn còn nhớ vụ hạt nêm Knorr bị phạt vì nội dung quảng cáo gây hiểu lầm rằng hạt nêm này được làm từ xương và thịt thật dù thực tế chỉ là một loại đường có thêm vài thành phần gia vị "chiết xuất" từ xương và thịt.
Bước 2: Quảng cáo về kết quả giảm cân khủng khiếp với thời gian rất nhanh. Không cần các lời khuyến cáo y tế, bỏ qua các vấn đề gây hại sức khỏe vì các đối tượng khách hàng sẽ yêu thích "những gì họ muốn nghe" chứ mấy ai quan tâm đến các bài báo khuyên răn từ các chuyên gia khô khan, khó tính. Online là phải vui, phải hài, phải hot. Nếu 01 tháng giảm 4-5kg có vẻ thường quá vì chỉ cần ăn ít lại và chăm chạy bộ thôi hầu hết mọi người đều làm được, nên với một phương pháp giảm cân khoa học và chuẩn sinh lý như vậy, một tháng cần giảm 10kg.
Bước 3: Tìm ra "định số" thâm hụt calories để có một giới hạn kcal mặc định để đảm bảo tất cả mọi người khi theo chương trình đều sẽ cắt giảm calories nhiều nhất. Việc này thực ra không khó, bạn chỉ cần tìm kiếm "Calories Needs per Weight, Age, Physical Activity" sẽ ra danh sách khuyến cáo từ các đơn vị uy tín như WHO, USDA của Mỹ hoặc bất cứ tổ chức chăm sóc sức khỏe nước ngoài nào đó. Sau đó lấy trung bình ra một con số dựa trên mức hoạt động thể dục thấp nhất, rồi trừ đi một khoảng nào đó tùy thích, 500kcal chẳng hạn. Từ con số này, sẽ tính ra được một "định số" trung gian để áp dụng cho tất cả mọi người.
Ví dụ theo khuyến cáo thì đàn ông từ 18-60 sẽ cần ít nhất 2600kcal. Vậy để có con số kcal giới hạn, bạn trừ đi 500 thành 2,100kcal một ngày. Sau khi có mức giới hạn kcal này bạn sẽ tìm ra mức cân nặng khỏe mạnh cao nhất của nhóm khách hàng mục tiêu dựa vào chỉ số thể khối (BMI). Với người Việt Nam chẳng hạn, chiều cao trung bình dưới 1m8, con số cân nặng khỏe mạnh cao nhất theo BMI là 80kg (176lbs).
Rồi bạn lấy số giới hạn kcal ở trên chia cho số cân nặng này sẽ ra "định số" cắt giảm calories cần thiết. Trong ví dụ này là 2100kcal/80(176lbs) = 26 (12). Việc dùng đơn vị tính lbs lúc này sẽ giúp tăng độ ảo diệu. Khi có định số này thì khi khách hàng cần giảm cân, cứ áp dụng số cân nặng muốn giảm nhân với hằng số trên sẽ ra số calories cần dùng một ngày thôi. Còn nếu trong trường hợp đặc biệt khách hàng muốn giảm xuống 90kg thì sao ? Đơn giản mà, kéo khách hàng về mức dưới 80kg mới khỏe mạnh theo BMI thôi. Khi đã lấy BMI làm thước đo sức khỏe (Một điều rất ngu ngốc !) thì với con số <=80kg, để chạm mức gầy yếu, không khỏe mạnh bạn cần cao tới 210cm. Do vậy, 80kg là một cột mốc an toàn.
Bước 4: Lên chương trình để đảm bảo chắc chắn việc giảm calories như trên. Trong trường hợp của Brittany Dawn, cô ta lên một chương trình tập luyện 2h mỗi ngày và một bữa ăn giới hạn calories nhất có thể với toàn rau củ. Chương trình tập luyện của cô ta sơ sài tới mức chỉ có tên động tác, sets, reps và các khách hàng sau đó lập tức phát hiện ra những chương trình tương tự miễn phí trên google có đầy đủ hướng dẫn bài tập chi tiết.
Còn ở khía cạnh dinh dưỡng, bữa ăn của Brittany giống hệt với Yo-Yo Diet của các vận động viên thể hình. Như các bạn cũng biết, Yo-Yo Diet là lối ăn uống của các vận động viên thể hình chia ra làm 2 đoạn thời gian: off-season và contest-prep. Trong đó, vào mùa off-season, họ sẽ ăn uống thoải mái hơn còn khi chuẩn bị thi đấu, họ sẽ ăn theo chế độ cắt giảm calories với các lựa chọn thức ăn đơn giản nhất: khoai lang, gạo lứt, thịt gà, bông cải, trứng...Với các chương trình giảm cân như của Brittany Dawn, cô ta lấy đúng phần contest - prep để áp dụng cho tất cả các khách hàng của mình.
Bạn đã nhận ra mánh lới lừa đảo chưa ?
Mánh lới ở đây là, hiển nhiên khi lấy từ mức hoạt động thể dục thấp nhất, rồi lại giảm đi một số lớn nữa, sẽ không thể bị sai vì người hoạt động thể dục thấp chắc chắn sẽ tiêu thụ ít calories rồi còn trừ đi sau đó và tiếp tục thâm hụt thêm qua tập luyện, dinh dưỡng kham khổ thì con số cắt giảm calories sẽ cực kì cao và được đảm bảo.
Không cần biết tới tình trạng cân nặng và sức khỏe, thậm chí độ tuổi, chiều cao và % bodyfat của họ hiện tại, những điều thiết yếu để tính các chỉ số sức khỏe và đặt ra các kế hoạch, mục tiêu giảm cân hợp lý. Các chỉ số TDEE, DCI đã được ứng dụng hàng chục, hàng trăm năm nay nhưng các phương pháp giảm cân này hoàn toàn bỏ qua điều đó. Với tất cả các công thức, càng nhiều thông tin đầu vào, con số đưa ra càng chính xác. Với số calories tiêu thụ hàng ngày, điều này rất quan trọng vì ngoài giảm cân, bạn còn cần khỏe mạnh.
Việc bất cứ ai cứ muốn giảm cân, không cần biết độ tuổi, cân nặng, chiều cao, sức khỏe... đều chỉ cần nhân với một "định số" trên sẽ ra kết quả calories cần dùng càng khiến khách hàng trầm trồ vì dường như ông này có thể tìm ra một định luật thiên tài nào đó. (Quá ranh ma phải không ?)
Bước 5: Tìm cách che giấu sự sơ sài, thiếu hụt về mặt kiến thức và sai lầm về mặt chuyên môn bằng các khái niệm khoa học đánh lạc hướng. Tất nhiên khi đã có một cái vỏ là phương pháp giảm cân nhanh chuẩn khoa học, cần quảng bá bằng những khái niệm khoa học để tung hỏa mù cho cái cơ chế thô thiển căn bản trong chương trình của mình. Brittany từng làm cách này khi chia sẻ rất nhiều về Intermittent Fasting, Keto với các khái niệm chuyển hóa, dinh dưỡng vs hormones, các loại Diet hack...google được.
Trong trường hợp sau khi đã có thành công nhất định, tất nhiên có thể thuê mướn thêm các bác sĩ, những người có sức ảnh hưởng để tạo niềm tin. Thậm chí trong quá khứ đã từng có những chương trình, những sản phẩm giảm cân được lên cả Dr. Oz show, một talkshow truyền hình về sức khỏe, fitness vô cùng nổi tiếng nếu không muốn nói xếp số 1 của Mỹ.
Vậy sự thiếu hụt của các chương trình ở đây là gì ?
Áp dụng một cách thức thô thiển nhất việc cắt giảm calories và BMI là một sai lầm tệ hại và ác độc nếu hướng dẫn người khác. Các chỉ số như BMI, FFMI chỉ để tham khảo và không có một định số nào
cho sức khỏe liên quan tới cân nặng. Một người thường xuyên tập luyện tăng cơ bắp sẽ có thể có chỉ số BMI ở mức thừa cân, như Vincent chẳng hạn (1m81, 85kg) nhưng không có nghĩa anh ta cần phải giảm cân. Cũng như vậy, một người muốn giảm đi 3kg mỡ thừa, không có nghĩa anh ta cần cắt giảm đi 23,000kcal một cách nhanh nhất bằng cách chia số 23,000kcal đó ra từng ngày. Ví dụ nếu chia cho 500kcal cắt giảm đi chẳng hạn thì chỉ mất đến 46 ngày để bạn giảm 3kg mỡ. Nhưng thực tế chắc các bạn cũng biết, nhiều khi tính bằng nhiều tháng mới làm được việc này vì không thể tập trung giảm mỡ cơ học như vậy.
Về lý thuyết, tuân theo định luật nhiệt động lực (thermodynamic), khi cắt giảm calories nạp vào chúng ta sẽ giảm cân, nhưng vấn đề là về mặt thực hành không đơn giản như thế. Cắt giảm calories cực đoan là rất có hại. Bạn đều biết rằng, khi thừa cân cơ thể chúng ta không khỏe mạnh, và việc gây áp lực căng thẳng qua cắt giảm calories cực đoan bằng mọi cách từ tập luyện tới dinh dưỡng sẽ gây ra những tác hại khôn lường. Hệ thống trao đổi chất của những người theo các chương trình giảm cân nhanh bị "hư hỏng", đúng nghĩa đen. Có thể các bạn chưa biết, các hệ thống trong cơ thể chúng ta luôn có tính thích nghi cực tốt và không bao giờ có thể bị phá hư nhanh chóng trừ trường hợp ngộ độc. Một điều cực kì khủng khiếp khi bất cứ hệ thống nào trong cơ thể bị phá hỏng. Ví dụ kinh điển là nhiều thí sinh giảm cân cực nhanh trong chương trình The Biggest Losers bị hư hệ thống trao đổi chất đến mức, cơ thể họ không thể hấp thụ thức ăn một cách bình thường được nữa. Điều này dẫn tới họ không thể nào trở về trạng thái khỏe mạnh sau chương trình và phải sống suốt đời nhờ điều trị và thuốc.
Bạn hãy đặt câu hỏi, giảm cân sau đó thì sao ? Có phải bạn cần khỏe mạnh hay không ? Có phải bạn cần duy trì hình thể hay không ? Và một câu hỏi quan trọng hơn, nếu cách cắt giảm calories đơn giản đến mức ai cũng biết, cũng có thể làm kia mà thành công, tại sao thế giới vẫn có gần 2 tỷ người thừa cân béo phì và con số này ngày càng gia tăng ?
Và thực tế hơn nữa, nếu chỉ cần giảm calories qua tập luyện, ăn uống, với thời đại google hiện tại, tại sao bạn lại cần phải mất tiền ?
Sự thiếu hụt tiếp theo nằm ở khóa thời gian (timelock) hay phân kì (periodization), một điều bắt buộc trong huấn luyện fitness mà bất cứ huấn luyện viên nào đều phải nằm lòng. Cơ thể phản ứng rất mạnh mẽ với các thay đổi nên dù tập luyện tăng cơ bắp bằng Progressive Overload hay cắt giảm calories để giảm cân, bạn bắt buộc phải phân kì, kể cả tập luyện cũng như dinh dưỡng. Với việc cắt giảm calories cực đoan, các phản ứng tiêu cực về tinh thần và thể chất sẽ xảy ra. Tiếp theo đó là các phản ứng trong việc giảm trao đổi chất, cơ thể luôn mệt mỏi, thiếu năng lượng và rối loạn giấc ngủ. Bạn không thể cắt giảm cùng một số calories, cùng một bữa ăn, cùng một kiểu tập luyện mà không có phân kì.
Nhưng với sự thiếu hụt về kiến thức huấn luyện và phải áp dụng một cách thức như trên, thực ra, ngay bản thân Brittany Dawn hay các cá nhân khác trong ekip cũng không thể đưa ra phân kì huấn luyện hay sửa chữa các sai lầm được. Vì trong nhiều trường hợp, khi không hiểu rõ, kiến thức của bạn sẽ mâu thuẫn với nhau khi nói ra. Dù cố tình hay cố ý, những "sai lầm" trên là căn bản và khi sai về mặt nguyên lý, càng sửa sẽ càng sai. Một chiếc áo rách có vá thêm bao nhiêu lớp cũng không thể thành một chiếc áo lành và đẹp được.
Một ví dụ khác còn nổi tiếng hơn là Jillian Michaels, KOL của show "The Biggest Losers" bị bóc phốt nhiều lần khi phát biểu các kiến thức sai lầm về tập luyện, dinh dưỡng. Sau đó, Jillian Michael cố tình xóa video cũ và làm video để sửa chữa, đính chính nhưng lại càng sai hơn. Vì đơn giản, bạn không thể dùng các công nghệ làm Iphone để đi sửa một chiếc Nokia.
Nguyên lý của phương pháp lừa đảo này là gì ?
Nguyên lý của những chương trình giảm cân như vậy đến từ Fake Guru Strategy. Mô hình và cách thức "lừa đảo" này bắt nguồn từ Dan Lok với các video quay trong xe ô tô nói về khả năng kiếm tiền siêu đẳng qua các khóa học online. Nhắm đúng tâm lý ham làm giàu nhanh, dễ dàng của giới trẻ, các video này dẫn dắt người xem vào mê trận tâm lý với các bước "sale-pitch", bán hàng kiểu "tôi cũng từng như bạn..." kèm theo kết quả "biến đổi" ấn tượng từ bản thân hoặc các khách hàng khác (nếu có). Kết quả là rất nhiều bạn trẻ mất tiền oan cho các khóa học làm giàu online chỉ bao gồm các bước rất đơn giản, căn bản mà một người chịu khó search google và tổng hợp lại có thể viết ra.
Dan Lok đã tạo ra một làn sóng các Fake Guru tiếp theo sau. Sự thực là Dan Lok và những người học cách làm từ anh ta thực sự giàu có nhờ cách này. Vấn đề là, nguồn "cừu non" không bao giờ cạn, nên dù có bao nhiêu bài viết/video cảnh báo, vẫn sẽ có người mắc câu. Và khi phát hiện mình bị lừa, một tâm lý chung, nạn nhân sẽ thường im lặng để bảo vệ cái tôi. Với các chương trình giảm cân như trên cũng như vậy.
Và thực ra đối tượng giảm cân còn dễ lừa hơn vì luôn ở thế yếu.
Những người yếu kém về mặt ngoại hình luôn có khát vọng thay đổi thật nhanh chóng. Vì sao ư ? Vì sự yếu kém đó gây tổn thương cho họ từ bên ngoài đến bên trong. Thói bắt nạt ngoại hình lan tràn lên khắp các mạng xã hội khiến tâm lý họ bị ảnh hưởng rất nặng nề bởi những đả kích, soi mói và bình luận về ngoại hình.
Và cũng như những người mua các khóa học online của các chuyên gia giả, các nạn nhân giảm cân thường ít lên tiếng. Đặc biệt khi một chương trình giảm cân không có thời gian phân kì huấn luyện, một nguyên tắc bắt buộc trong huấn luyện thì vấn đề "thành công thì do tôi, thất bại do anh là bình thường". Với một chương trình cắt giảm calories "ngu ngốc" một cách thông minh như trên, bạn làm sao có thể chịu đựng được trong thời gian dài. Nên khi cơ thể và tinh thần quá mệt mỏi, thậm chí bạn còn chẳng đủ hơi sức để suy nghĩ ra vấn đề.
Thêm vào đó, vấn đề sức khỏe là phạm trù rất rộng và cũng như lá gan của chúng ta, có thể tồn tại dù tổn thương lên tới 90%, cơ thể con người có sức sống rất mãnh liệt. Đặc biệt khi không bị tổn hại đến hệ thống như các thí sinh giảm cân khủng khiếp ở trên, chỉ cần ngừng sử dụng những chương trình này, cơ thể bạn sau đó sẽ phục hồi rất nhanh. Yếu tố rất khó gây chết người hay các phản ứng phụ khủng khiếp ngay lập tức này cũng là căn nguyên cho các chương trình giảm cân và kể cả các sản phẩm giảm cân "lừa đảo" sẽ an toàn trước luật pháp. Như trường hợp của Brittany Dawn, chỉ phải trả tiền cho một số người và ngừng bán chương trình giảm cân của mình. Còn thực tế cô ta vẫn sống khỏe với lượng người theo dõi rất lớn trên kênh Instagram và Youtube của bản thân.
Cuối cùng, mong muốn giảm cân nhanh là chính dáng và dễ hiểu. Tuy nhiên bạn cần cẩn trọng để tránh mất tiền, mất thời gian, mất công sức và hại thân. Loài người đã thừa cân béo phì nhiều thế kỷ nhưng cho đến nay, chưa có một phương pháp giảm cân nào có hiệu quả nhanh chóng cả. Quá trình giảm cân phải đi liền với hành trình duy trì sức khỏe và cuộc sống. Trong cuộc chạy marathon này, bạn cần sự bền bỉ hơn là cố gắng về đích sớm.
Một chương trình, một khóa học, một hướng dẫn hay ở bất cứ dạng thức nào đều cần giúp bạn học cách thực hành giảm cân. Chỉ có học cách điều chỉnh ăn uống, dinh dưỡng và lifestyle và tập luyện mới giúp bạn có được kết quả lâu dài. Vì chắc chắn rồi, việc tăng cân trở lại theo hiệu ứng yo-yo effect có thể không xảy ra ngay sau khi giảm cân mà nhiều tháng sau đó.
Thêm vào đó, trong giảm cân không có cách tiếp cận đơn lẻ (Singularity Approach) nào mang lại thành công lâu dài, kể cả cắt giảm calories. Bạn cần tìm cách để cơ thể khỏe mạnh và thích nghi với điểm thiết lập cân nặng mới. Nếu không, có thể bạn giảm cân nhanh trong 1 vài tháng nhưng hoàn toàn chẳng đạt được lợi ích gì về sức khỏe lâu dài, mục tiêu tối thượng của giảm cân.
Xem thêm những video ở playlist bên dưới để học cách tự giảm cân. Và thực ra dù bạn tự lên hay mua các khóa học giảm cân, kết quả đạt được đến từ việc bạn có hiểu rõ và thực hành tốt hay không.
Playlist: Giảm cân đúng cách