Aspartame là chất làm ngọt nhân tạo được sử dụng trong hơn 6.000 sản phẩm, bao gồm Diet Coke và Diet Pepsi, Kool Aid, Crystal Light, Tango và các loại đồ uống có đường nhân tạo khác; sản phẩm Jell-O không đường; Trident, Dentyne và hầu hết các nhãn hiệu kẹo cao su không đường khác; kẹo cứng không đường; gia vị ngọt ít hoặc không đường như sốt cà chua và nước xốt; thuốc và vitamin cho trẻ em. Nó cũng được bán trên thị trường với tên NutraSweet, Equal, Sugar Twin và AminoSweet.
Việc sử dụng aspartame, hoặc bất kỳ chất làm ngọt nhân tạo nào, để giảm cân là một chủ đề được tranh luận sôi nổi. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi những người ăn kiêng sử dụng chất làm ngọt nhân tạo để cắt giảm lượng calo, họ có thể giảm cân thành công. Tuy nhiên, có các đánh giá cho thấy bằng chứng liên kết aspartame với tăng cân, tăng cảm giác ngon miệng và các bệnh liên quan đến béo phì (Link) (Link) kể cả ở trẻ em vị thành viên, thiếu niên (Link) (Link) (Link).
Một phân tích tổng hợp năm 2017 về nghiên cứu về chất làm ngọt nhân tạo, được công bố trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Canada, không tìm thấy bằng chứng rõ ràng về lợi ích giảm cân của chất làm ngọt nhân tạo trong các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên và báo cáo rằng các nghiên cứu thuần tập liên kết chất làm ngọt nhân tạo với “sự gia tăng cân nặng và vòng eo và tỷ lệ mắc bệnh béo phì, tăng huyết áp, hội chứng chuyển hóa, tiểu đường loại 2 và các biến cố tim mạch cao hơn (Link).
Người ta đã lo ngại rằng một số chất tạo ngọt nhân tạo có thể làm tăng béo phì, có khả năng ảnh hưởng gián tiếp đến nguy cơ ung thư, mặc dù các kết quả nghiên cứu còn chưa thống nhất (Link). Ví dụ, trong một nghiên cứu RCT đối với người trưởng thành bị thừa cân hoặc béo phì, những người tham gia uống đồ uống có chứa sucrose hoặc saccharin có trọng lượng cơ thể tăng đáng kể so với những người uống đồ uống có chứa aspartame, rebA (stevia tinh khiết cao) hoặc sucralose (Link). Tuy nhiên, một đánh giá có hệ thống và phân tích tổng hợp với 17 nghiên cứu RCT ở người lớn cho thấy rằng việc thay thế đồ uống có đường bằng đồ uống đường nhân tạo calo thấp hoặc không chứa calo có liên quan đến những cải thiện nhỏ về trọng lượng cơ thể (Link).
Vào tháng 5 năm 2023, Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo mọi người không nên tiêu thụ chất làm ngọt nhân tạo để giảm cân, bao gồm cả aspartame. Khuyến nghị này dựa trên việc xem xét có hệ thống các bằng chứng khoa học mới nhất, cho thấy rằng việc tiêu thụ chất làm ngọt không đường có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, bệnh tim mạch và tử vong do mọi nguyên nhân, cũng như tăng trọng lượng cơ thể (Link). Đặc biệt nhóm nghiên cứu đưa ra khuyến nghị về việc coi aspartame như một chất gây ung thư(carcinogen). Tuy nhiên, nhiều tổ thức về an toàn thực phẩm nói rằng bằng chứng không thuyết phục và hợp chất này vẫn có thể được tiêu thụ một cách an toàn. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cũng cho biết họ không đồng ý rằng aspartame nên được phân loại là chất có thể gây ung thư (Link).
Một điều quan trọng cần lưu ý là không phải tất cả các nghiên cứu đều tìm thấy mối liên hệ giữa aspartame và các tác động tiêu cực đến sức khỏe.
Vào năm 2012, một nghiên cứu trên 125.000 người đã tìm thấy mối liên hệ giữa aspartame và việc tăng nguy cơ ung thư hạch, bệnh bạch cầu và đa u tủy ở nam giới nhưng không phải ở nữ giới. Nghiên cứu cũng tìm thấy mối liên hệ giữa nước ngọt có ga với đường ở nam giới. Do những tác động không nhất quán đối với nam giới và phụ nữ, các nhà nghiên cứu kết luận rằng các liên kết có thể được giải thích một cách tình cờ. Các tác giả của nghiên cứu này sau đó cũng thông cáo đính chính có sai lầm về dữ liệu dẫn tới không đủ sức mạnh bằng chứng (Link).
Một trong những nghiên cứu lớn nhất về mối liên hệ có thể có giữa aspartame và ung thư đã được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu từ NCI. Họ đã xem xét 285.079 nam giới và 188.905 phụ nữ trong độ tuổi từ 50 đến 71 đã tham gia Nghiên cứu Sức khỏe và Chế độ ăn uống NIH-AARP. Các nhà nghiên cứu kết luận rằng aspartame không liên quan đến sự phát triển của ung thư não, bệnh bạch cầu hoặc ung thư hạch (Link).
Đánh giá có hệ thống về mối liên hệ giữa chất làm ngọt nhân tạo và bệnh ung thư ở người đã được tiến hành bằng cách sử dụng dữ liệu từ 599.741 người từ năm 2003 đến năm 2014. Người ta kết luận rằng dữ liệu không cung cấp bằng chứng thuyết phục về mối liên hệ giữa aspartame với bệnh ung thư (Link). Vấn đề lỗi nghiên cứu dịch tễ cũng được đề cập tới trong một đánh giá năm 2013 (Link).
Fitness Base - Hệ thống kiến thức chuyên sâu về tập luyện, dinh dưỡng, nghỉ ngơi, lifestyle dành cho người chuyên nghiệp
Aspartame có an toàn ?
Dựa trên dữ liệu từ nghiên cứu, cho đến lúc này FDA Hoa Kỳ vẫn chứng nhận Aspartame và nhiều loại đường nhân tạo khác là an toàn để sử dụng trong thực phẩm cho người. Cũng cần lưu ý rằng nhiều tuyên bố về những mối nguy sức khỏe từ các chất làm ngọt nhân tạo liên quan đến hệ vi sinh vật đường ruột, hệ miễn dịch hay tình trạng kháng insulin thường không có bằng chứng nghiên cứu thuyết phục trên người. Vấn đề liều lượng dùng, tình trạng sức khỏe của người dùng, chế độ ăn uống, sinh hoạt kết hợp nhiều thứ khác dẫn tới khó khăn trong việc thực hành những nghiên cứu có tính xác tín. Một minh họa dễ hiểu rằng, hệ vi sinh vật đường ruột ở mỗi người là khác nhau và tại mỗi thời điểm cũng khác nhau và chúng ta mới chỉ có thể dự đoán khả năng cao nhất từ những biểu hiện sức khỏe chứ chưa thể xác lập một cơ chế rõ ràng.
Theo Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), lượng tiêu thụ hàng ngày có thể chấp nhận được (ADI) đối với aspartame là 50 miligam trên mỗi kilôgam (mg/kg) trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu (EFSA) đã đặt mức ADI thấp hơn là 40 mg/kg mỗi ngày. Điều này có nghĩa là nếu một người nặng 68 kg, họ sẽ cần uống khoảng 19 lon soda hoặc tiêu thụ hơn 85 gói aspartame mỗi ngày để vượt mức ADI (Link).
Những người ăn hay sử dụng các sản phẩm có chứa aspartame trung bình tiêu thụ khoảng 4,9 mg/kg mỗi ngày, ít hơn 10% so với ADI được FDA khuyến nghị. Còn trong thực tế, Aspartame thường được bán trên thị trường như một “sự thay thế lành mạnh” cho đường thông thường. Một số lợi ích thường được gắn với Aspartame bao gồm:
- Kiểm soát cân nặng: Aspartame được coi là không có dinh dưỡng và hầu như không thêm calo vào chế độ ăn của bạn. Đây cũng là lí do với người thừa cân béo phì, việc chuyển sang sử dụng sản phẩm này để thay thế cho các sản phẩm có đường trong thời gian ngắn có thể tạo ra những lợi ích.
- Tăng cường hương vị: Aspartame có hương vị sạch, giống như đường nên nó làm tăng thêm hương vị trái cây và cam quýt trong thực phẩm và đồ uống. Trong kẹo cao su, nó giúp giữ được vị ngọt lâu hơn đến 4 lần so với kẹo cao su có đường.
- Giúp ngăn ngừa sâu răng: Theo Hiệp hội Nha khoa Hoa Kỳ, chất làm ngọt có hàm lượng calo thấp như Aspartame không thúc đẩy axit gây sâu răng trong miệng của bạn có thể gây hại cho răng.
- Hữu ích cho những người mắc bệnh tiểu đường: Aspartame cho phép những người mắc bệnh tiểu đường thỏa mãn cảm giác thèm đồ ngọt mà không làm tăng lượng đường trong máu.
Những lợi ích này nên được hiểu rõ ngữ cảnh và bạn cần hạn chế quá tin vào sự khoa trương từ truyền thông để PR cho sản phẩm với quá nhiều tác dụng tích cực vượt hơn thực tế của nó. Tất nhiên, bạn cũng không cần phải dùng các loại nước ngọt chứa đường nhân tạo với bất kỳ lý do gì về sức khỏe cả.
Nếu bạn đang tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho Aspartame, có một số tùy chọn có sẵn. Một số chất làm ngọt tự nhiên mà bạn có thể muốn thử bao gồm mật ong, xi-rô cây thích, mật hoa cây thùa, lá cỏ ngọt và mật mía. Những chất làm ngọt này có thể được sử dụng thay cho đường trong nhiều công thức nấu ăn và có thể thêm vị ngọt cho thực phẩm và đồ uống.
Ngoài ra còn có các chất làm ngọt nhân tạo khác được FDA và các cơ quan quản lý khác cho phép sử dụng. Chúng bao gồm acesulfame kali (Sweet One, Sunett), advantame, neotame (Newtame), saccharin (Sweet'N Low), sucralose (Splenda), đường la hán quả, cam thảo và chiết xuất lá stevia tinh khiết (Truvia, PureVia).
Điều quan trọng cần lưu ý là mặc dù những chất làm ngọt này có thể là một chất thay thế tốt cho aspartame đối với một số người, nhưng chúng có thể không phù hợp với tất cả mọi người. Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe trước khi thực hiện bất kỳ thay đổi nào đối với chế độ ăn uống hoặc lối sống của mình.
Chất làm ngọt nhân tạo trong thực phẩm
Để xác định xem thực phẩm có chứa chất làm ngọt nhân tạo hay không, bạn có thể kiểm tra danh sách thành phần trên nhãn thực phẩm. Chất làm ngọt nhân tạo có thể được liệt kê dưới các tên khác nhau, chẳng hạn như acesulfame kali, aspartame, neotame, saccharin, sucralose, luo han guo (quả la hán) hoặc chiết xuất lá stevia tinh khiết.
Bạn cũng có thể tìm mã phụ gia thực phẩm của Hệ thống Đánh số Quốc tế (INS), như với Aspartame/Neotame là 961, được sử dụng ở Hoa Kỳ (Link).
Điều quan trọng cần lưu ý là một món ăn nhẹ được dán nhãn ít đường hoặc không đường có thể không phải là lựa chọn bổ dưỡng nhất. Thực phẩm nguyên chất, chẳng hạn như trái cây và rau quả, thường có sự kết hợp tốt nhất các chất dinh dưỡng cho cơ thể. Nhưng chất tạo ngọt nhân tạo có thể giúp một số người thưởng thức vị ngọt mà không dư thừa calo. Và nếu được sử dụng ở mức độ vừa phải, chất làm ngọt nhân tạo có thể là một phần của chế độ ăn uống lành mạnh.
Chung quy lại, sử dụng bất cứ loại thực phẩm "nhân tạo" nào nhiều quá mức cần thiết đều có thể gây ra các vấn đề. Nhiệm vụ cảnh báo của các đơn vị như WHO là cần thiết với một sản phẩm không được kiểm soát chặt chẽ nhưng lại được dùng rất phổ biến như Aspartame.