(Xem thêm Full series "Giải độc Gym Việt" tại đây)
Làm thế nào để tăng cơ giảm mỡ ? Cơ chế Mechanical Tension quan trọng hơn Muscle Damage ? Hay ăn gì, nghe theo ai để giảm cân ? ...Có hàng nghìn câu hỏi về tập luyện fitness như vậy và cũng có hàng nghìn video Youtuber, hàng trăm nghìn bài blog, status nhanh trên mạng xã hội trả lời những câu hỏi này.
Nhưng Vincent có thể nói với các bạn một câu kinh điển trong ngành: "Nếu bạn biết một chút có nghĩa bạn không biết gì cả !" Và khi bạn không có kiến thức đủ sâu, cách diễn giải, cách hiểu và thực hành của bạn từ những kiến thức bạn tìm kiếm được sẽ có thể dẫn tới sai lầm.
Có những sai lầm không hoàn toàn vô tư !
Một điều các bạn phải biết rằng, liên quan đến vấn đề sức khỏe là liên quan đến những cá thể người riêng biệt nên cần hiểu biết sâu và tổng thể. Fitness là khoa học ứng dụng (applied science) trên cơ thể người. Nếu sai lầm được áp dụng trên chính cơ thể bạn, có thể sai lầm đó sẽ được che lấp đi bởi cái tôi cá nhân quá lớn. Nhưng cái tôi của bạn có thể đẩy những sai lầm đó đi xa hơn, trở lên lớn hơn.
Đặc biệt khi bạn là một fitness professional, (PT/coach/chuyên gia), những sai lầm đó có thể ảnh hưởng xấu tới người khác, những người chắc chắn có niềm tin với bạn, những người tìm đến với bạn để nhờ cậy sự trợ giúp, những người có thể là bạn bè, người thân của bạn. Điều này sẽ lấy đi của bạn nhiều thứ hơn thu nhập tính theo giờ. Đây là điều Vincent đã chứng kiến rất nhiều.
Khi một người bị mất niềm tin nơi bạn, người ta sẽ không bao giờ nói cho bạn biết. Họ chỉ thay đổi ánh mắt và thái độ tiếp cận với những điều bạn chia sẻ. Bởi vì, về mặt sức khỏe, không có gì quan trọng hơn chính bản thân mỗi người.
Thực chất, trong chia sẻ kiến thức trên online, ai cũng có thể mắc sai lầm hoặc chưa hiểu đúng vấn đề. Nhưng sai lầm trong việc hiểu rõ khái niệm của cá nhân rất khác so với sai lầm trong việc đưa kiến thức để người khác áp dụng và làm theo. Nhất là khi sai lầm ấy được cố ý bao phủ bởi những hô hào sáo rỗng hay tích cực độc hại nhằm mục đích bán hàng.
Việc không biết không có tội nhưng việc "vô tư" chia sẻ những thông tin có được từ đâu đó mà không hiểu rõ, nếu gây ra hệ quả đáng ngại cho người khác, sự vô tư ấy dù cố tình hay vô ý đều cần phải chỉ rõ hoặc lên án.
Bác sĩ không biết về dinh dưỡng & tập luyện ?
Cuốn sách bán chạy "What your Doctors doesn't know about Nutritional Medicine may be killing you" Tạm dịch: Những điều bác sĩ của bạn không biết về "dược dinh dưỡng" có thể đang giết chết bạn" của Ray D. Strand, một bác sĩ thực hành y khoa từng phơi bày thực tế về sự thiếu hụt trong kiến thức dinh dưỡng của các bác sĩ y khoa tại Mỹ.
Câu chuyện căn nguyên của cuốn sách này rất đơn giản, bản thân Ray D. Strand gặp thất bại trong việc cứu chữa cho người vợ đang gặp tình trạng đau nhức, tê mỏi mãn tính của mình. Không tìm ra cách nào khác, vị bác sĩ này đã làm theo lời khuyên bổ sung dinh dưỡng từ một người hàng xóm. Và kết quả gây choáng với ông ta là, tình trạng của vợ ông được cải thiện ngay lập tức. Điều này đã lật đổ sự tự tin của bác sĩ Strand.
Cũng phải nói thêm rằng, Bác sĩ Strand, một người phải kê đơn cho bệnh nhân hàng tuần, cũng từng xuất bản cuốn sách Death by Prescription (Tạm dịch: Chết do thuốc kê đơn) nêu ra những bất cập trong chính việc kê đơn như một giải pháp đầu tiên cho điều trị y khoa tại Mỹ. Nên sau trải nghiệm trên về bổ sung dinh dưỡng, Bác sĩ Strand đã tìm ra một chân trời mới của nghiên cứu thực hành y sinh.
Cùng với rất nhiều nghiên cứu điều tra tương tự sau đó đã dẫn tới bài báo của Tờ The Washington Post với nhan đề "Your doctor says he doesn’t know enough about nutrition or exercise" (Tạm dịch: Bác sĩ của bạn nói rằng anh ta không có đủ kiến thức về dinh dưỡng và tập luyện). Bài báo này nêu ra một thực trạng rằng số giờ học về dinh dưỡng trong các chương trình đào tạo y khoa tại Mỹ chỉ chiếm 25-30h. Con số này thậm chí còn chưa đủ để đọc hết một cuốn sách cơ bản về dinh dưỡng.
Về tập luyện và lifestyle, hai thứ quan trọng khác của fitness, thực tế còn kém cỏi hơn. Tại Anh, theo một nghiên cứu với các sinh viên y khoa của Đại học Edinburgh, chỉ có 14,9% sinh viên biết cần đưa ra lời khuyên tập luyện như thế nào theo đúng khuyến nghị từ Trưởng ban Y Tế Vương Quốc Anh (Tạm dịch từ UK Chief Medical Officers). Ít hơn 10% trong số đó cảm thấy đủ kiến thức để đưa ra lời khuyên về tập luyện và hơn 90% sinh viên nói mình cần được đào tạo thêm.
Điều này đã dẫn tới những lá đơn khiếu nại, thư đề xuất từ những nhóm và cá nhân có đại vị trong ngành y tế tại Vương Quốc Anh để kiến nghị Hội đồng Các Trường Y (34 trường Đại học) và Hội Đồng Y Khoa Vương Quốc Anh "hỗ trợ việc đưa giáo dục lối sống dựa trên cơ sở nghiên cứu, bao gồm đào tạo cơ bản về dinh dưỡng và tác động của hoạt động thể chất đối với sức khỏe và bệnh mãn tính vào tất cả các chương trình giảng dạy y tế (Trích nguyên văn).
Tại Việt Nam, hầu hết những người không được đào tạo về huấn luyện thể chất và fitness đều có hiểu biết rất "nghèo nàn" về dinh dưỡng và tập luyện. Phải dùng từ "nghèo nàn" vì ngày nay, với sự phổ biến của Google, wiki và mạng xã hội, vẫn có rất nhiều cá nhân chia sẻ các khái niệm "tiếng Anh" đao to búa lớn về các kiến thức y sinh từ các nghiên cứu ở đâu đó ngoài lãnh thổ hình chữ S để củng cố uy tín.
Bạn hãy nhớ rằng, tiếng Anh không cao cấp và kiến thức luôn công bằng. Và cũng như y khoa, các kiến thức về fitness còn cần được thực hành.
Thực hành cần chuyên sâu !
Sẽ rất sai lầm khi một người nghe được thông tin về một idol nào đó giảm cân thành công bằng sản phẩm abcd hay phương pháp nào đó và áp dụng theo. Những loại hình ăn kiêng theo mốt như Keto Diets, Atkins Diet...hay những phương pháp "sáo rỗng" của các ngôi sao fitness online như V-shred, Britany Dawn...bị chỉ trích vì đi theo hướng quảng bá này.
Mỗi cá thể là khác nhau. Dù đều là nữ giới, có cùng độ tuổi chiều cao cân nặng hay thậm chí một cặp sinh đôi cùng trứng, hệ thống cơ thể của họ cũng hoạt động khác nhau. Sự khác nhau này đến từ lifestyle, ăn uống thậm chí cả quan hệ tình cảm. Một khái niệm cơ bản rằng, những gì xảy ra trong cơ thể bạn đến từ hai mục đích, duy trì sự tồn tại và phản ứng với nhũng tác động ảnh hưởng đến sự tồn tại ấy.
Nên dù có biết được một thông tin nghiên cứu nào đó về một thứ thần kì có thể mang lại hiệu quả tốt đẹp. Bạn cũng cần hiểu rõ rằng: Y sinh là bộ môn thực hành và thực hành cần kiến thức chuyên sâu. Những phát minh mới mẻ cần thời gian để kiểm nghiệm và so sánh đối chiếu. Và thông tin để trở thành kiến thức cần thời gian. Trừ khi bạn muốn trở thành chuột bạch của ai đó.
Và cũng cần nói thêm, việc áp dụng phải dựa trên sự hiểu rõ chuyên sâu và kinh nghiệm từ người thực hành chứ không thể là một mớ từ ngữ, khái niệm mới mẻ khoa trương. Riêng việc hiểu rõ và kinh nghiệm thực hành trong y sinh cũng đã phân ra rất nhiều cấp độ và tốn rất nhiều thời gian nghiên cứu, thực hành rồi nên những thông tin không thuộc lĩnh vực thực hành của mình, đa phần không có thời gian hiểu rõ.
Không nên hiểu về y sinh dựa vào học hàm hay học vị với ý hiểu chung chung như thạc sỹ y khoa hay tiến sĩ y tế. Y sinh luôn chia ra nghiên cứu lâm sàng và thực hành với rất nhiều chuyên ngành khác nhau. Nên ngay cả việc một người có học vị tiến sĩ nhờ một công trình nghiên cứu lâm sàng nào đó, trong hầu hết các trường hợp, không mang ý nghĩa quyết định khả năng thực hành của anh ta trên những cơ thể sống.
Và đặc biệt, mỗi người chỉ nắm kiến thức chuyên sâu tại chuyên ngành của họ. Với lĩnh vực y sinh, mỗi chuyên ngành đều rất tốn thời gian để tìm hiểu và nghiên cứu chuyên sâu. Nên việc các hệ thống đào tạo y tế không đảm bảo việc cung cấp đầy đủ tất cả các kiến thức về dinh dưỡng và tập luyện hoàn toàn có thể thông cảm. Do vậy, việc chưa có đủ kiến thức về một lĩnh vực khác chuyên môn hoàn toàn không phải điều gì to tát.
Giống như nhiều người vẫn mặc định cứ có tiền tố Bác sĩ là hiểu hết tất cả về y sinh và sức khỏe mới dẫn tới chuyện nhầm lẫn giữa bác sĩ tiết niệu và bác sĩ chuyên khoa nội tiết.
Sách tham khảo khác giáo trình hướng dẫn lâm sàng
Trong các cấp độ xác tín về thông tin trong nghiên cứu y sinh, ý kiến từ chuyên gia, bao gồm cả các cuốn sách, bài báo được biên tập, báo cáo trường hợp đơn lẻ luôn có giá trị thấp nhất. Tất nhiên tùy theo ngành nghề chuyên môn và cả cá nhân người đưa ý kiến sẽ có mức độ tin cậy khác nhau. Như trong các ngành huấn luyện thể dục, ý kiến, phương pháp tiếp cận từ các chuyên gia huấn luyện sẽ đáng tin và có tính ứng dụng hơn ý kiến cá nhân về các vấn đề liên quan đến dinh dưỡng (bao gồm cả thực phẩm bổ sung) và thuốc trị bệnh.
Ngành Y hiểu theo ý nghĩa đúng nghữ nghĩa với khái niệm "mặt chữ" đào tạo cách thực hành y tế, medical practice, dựa trên rất nhiều kiến thức và thí nghiệm lâm sàng hình thành nên hệ thống kiến thức ứng dụng. Do đó, các bác sĩ thực hành dựa trên hướng dẫn lâm sàng, clinical practice guideline, được chứng nhận bởi hội đồng ngành trở thành giáo trình giảng dạy và thực hành chứ không dựa trên các cuốn sách tham khảo hay các nghiên cứu nhỏ lẻ.
Ở cấp độ một nghiên cứu, các nghiên cứu đối chứng ngẫu nhiên có kiểm soát (randomized controlled trials - RCT) có mức độ cao nhất về cấp độ xác tín. Tuy nhiên các nghiên cứu RCT không mang tính kết luận và không phải bằng chứng tốt nhất, đặc biệt với các vấn đề liên quan đến dinh dưỡng, tập luyện. Các vấn đề này cần đối tượng rất lớn và thời gian nghiên cứu dài nên rất khó khả thi về mặt tiến hành.
Với riêng các nghiên cứu về dinh dưỡng, rất khó để có thể bắt một nhóm người thực hành theo đúng những gì cần nghiên cứu trong một thời gian đủ dài, tính bằng năm nhưng lại cần môi trường đòi hỏi tính kiểm soát cao. Và môi trường có kiểm soát cao, như trong các phòng nghiên cứu lại khác môi trường sinh sống bình thường hàng ngày.
Hiệu ứng giả dược về mặt tinh thần cũng ảnh hưởng lớn tới việc thực hành các nghiên cứu về dinh dưỡng và tập luyện. Như với tập luyện chẳng hạn, trong điều kiện được trả tiền, được theo dõi và giảm sát bởi các chuyên gia, đội ngũ hỗ trợ, những đối tượng thí nghiệm thường thực hành tốt hơn dẫn tới kết quả ấn tượng hơn so với bên ngoài.
Đó cũng là lí do trong quá khứ, các thí nghiệm về dinh dưỡng thường được thực hành trên các trại tù hay tại các bệnh viên tâm thần. Nhưng chắc chắn các thí nghiệm ép buộc rất cao trên những tù nhân sẽ không thể tương đồng với cuộc sống tự do thoải mái bên ngoài được.
Đây là lí do trong thời gian gần đây, các nghiên cứu về tập luyện, dinh dưỡng trong môi trường tự do, free-living, dần được đầu tư nhiều hơn. Nhất là với các ngành đang "nóng sốt" như giảm cân.
Còn hiện tại, tính xác tín cấp độ cao hơn cần dựa trên các phân tích tổng hợp hoặc review có hệ thống (meta-analysis và systematic review) nhiều nghiên cứu RCT, và cả các nghiên cứu khác phù hợp với bộ lọc dữ liệu cần thiết.
Cuối cùng, trên mạng xã hội, một chàng trai chưa hết tuổi trưởng thành cũng có thể chia sẻ những kiến thức về sinh lý nam hay một bác sĩ thẩm mỹ có thể nói về cách tập luyện thay đổi hình thể. Vì trên thế giới online, đa phần người xem là các bạn trẻ, nên việc có thể tiếp cận và xây dựng uy tín rất dễ dàng. Cuộc chạy đua từ khóa, view, like và tương tác đã dẫn tới rất nhiều người thích "lấn làn" sang những lĩnh vực khác với mớ kiến thức từ google hay wikipedia.
Nhưng nếu để cải thiện hay nâng cao vấn đề bản thân bạn đang gặp phải, khi bạn nghe theo những lời khuyên từ "những nhà sản xuất nội dung" ấy, lỗi chính là do bạn. Hãy cẩn trọng trong việc hấp thụ thông tin và thực hành trên bản thân. Vì khi thực hành, bạn cần hiểu sâu hơn biết rộng về Fitness.