Huấn luyện dinh dưỡng có một lịch sử phong phú bắt nguồn từ năm 400 trước Công nguyên. Tuy nhiên, phong trào huấn luyện sức khỏe hiện đại, bao gồm cả huấn luyện dinh dưỡng, đã bắt đầu vào đầu những năm 1990. Ban đầu, trọng tâm là tăng cường sức khỏe thông qua thay đổi lối sống, xuất hiện vào những năm 1950 tại Mỹ do tỷ lệ ung thư, bệnh tim và đột quỵ tăng cao sau Thế chiến thứ 2. Đến những năm 1980, nhiều tập đoàn lớn đã thiết lập đầy đủ các chương trình chăm sóc sức khỏe bao gồm nhiều vấn đề như hút thuốc, căng thẳng, dinh dưỡng và quản lý cân nặng. Hiện tại, ngành huấn luyện dinh dưỡng đang phát triển mạnh mẽ kể cả ở những nước đang phát triển như Việt Nam. Khi thu nhập tăng lên, nhu cầu tìm kiếm thực phẩm chất lượng gắn liền với các thách thức cho sức khỏe đến từ lối sống, môi trường, đòi hỏi việc trang bị kiến thức dinh dưỡng cũng tăng lên. Đồng thời với nhu cầu thị trường cao, thu nhập của huấn luyện viên tăng cao, cũng đi kèm với những mảng tối về việc quảng bá TPBS không đúng thực tế, TPCN, TPBS hàng giả hay các thông tin sai lầm từ những KOL, KOC không có kiến thức chuyên môn đúng. Bài viết này sẽ đưa ra cách tiếp cận đúng và những xu hướng mới cho việc tìm hiểu kiến thức dinh dưỡng cũng như công việc huấn luyện dinh dưỡng. Có một số cách tiếp cận về huấn luyện dinh dưỡng chủ đạo như sau:
Huấn luyện dân chủ: (Democratic Coaching) Phong cách này liên quan đến việc thu thập ý kiến đóng góp từ khách hàng và sử dụng phản hồi đó để giúp thiết lập mục tiêu. Phong cách huấn luyện này lấy khách hàng làm trung tâm tuy nhiên có thể mất thời gian thảo luận cho những mục tiêu không phù hợp hoặc các khách hàng bảo thủ.
Huấn luyện chuyên quyền: (Autocratic Coaching) Theo phong cách này, huấn luyện viên đưa ra quyết định và khách hàng sẽ làm theo mà rất ít hoặc hoàn toàn không tham gia vào việc đưa ra quyết định. Kiểu huấn luyện này hoạt động tốt nhất khi khách hàng chưa quen với các kiến thức chuyên môn về thể dục và dinh dưỡng, hoặc không có thời gian, ở nhóm dân số đặc biệt, cần nhiều sự hướng dẫn, theo sát hoặc chăm sóc.
Huấn luyện Liên kết: (Affiliate Coaching) Trong mô hình huấn luyện này, mọi quyền ra quyết định đều thuộc về khách hàng. Huấn luyện viên chỉ đóng vai trò tư vấn, đảm bảo cân bằng giữa yếu tố chuyên môn và yếu tố thỏa mãn lựa chọn cá nhân của khách hàng. Cách tiếp cận này thường phù hợp với các trường hợp không có mục tiêu cụ thể vì có ít định hướng nhất nhưng có tính tự chủ cao nhất.
Huấn luyện Toàn diện/Tổng thể: (Total Coaching) Khi bạn áp dụng cách tiếp cận toàn diện trong việc huấn luyện, bạn thừa nhận rằng mọi thứ đều có mối liên hệ với nhau. Huấn luyện toàn diện cần giải quyết mọi khía cạnh, lĩnh vực trong cuộc sống của bạn, như dinh dưỡng, thể lực, giấc ngủ, kiểm soát căng thẳng, lối sống và cả kết nối xã hội (bao gồm cả các vấn đề riêng tư như công việc, tình trạng hôn nhân…). Hình thức huấn luyện này cũng thừa nhận rằng bạn không thể thực sự xuất sắc trong một lĩnh vực mà không chú ý đến các lĩnh vực khác.
Huấn luyện phát triển: (Developmental Coaching) Là bản phái sinh của phương pháp tiếp cận toàn diện/tổng thể, huấn luyện phát triển ưu tiên việc vừa học vừa thực hành và thúc đẩy sự phát triển cá nhân hướng tới việc tự chủ lâu dài. Phong cách này hữu ích với những người đã có sự tìm hiểu kiến thức hoặc kinh nghiệm nhất định hoặc chịu khó dành thời gian để tự học dưới sự hướng dẫn của HLV.
Trên thực tế, có rất nhiều phong cách huấn luyện. Mỗi huấn luyện viên nên tận dụng những gì họ thấy hữu ích từ các phong cách khác nhau để khám phá điều gì giúp đội của họ phát triển, đạt được mục tiêu và hoạt động thành công.
Những lưu ý quan trọng
Để có thể hiểu rõ về huấn luyện dinh dưỡng và cách tiếp cận riêng cho bản thân, điều quan trọng là bạn phải xem xét những yếu tố sau:
Sức khỏe toàn diện: Tương lai của dinh dưỡng ngày càng tập trung vào huấn luyện sức khỏe toàn diện. Điều này liên quan đến việc xem xét không chỉ những gì chúng ta ăn mà còn cả việc lựa chọn thực phẩm của chúng ta ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe và thể chất tổng thể của mỗi người. Dinh dưỡng ảnh hưởng đến cảm xúc và theo chiều ngược lại, những cảm xúc tiêu cực do ảnh hưởng từ lối sống có thể thúc đẩy những lựa chọn và thói quen dinh dưỡng gây hại cho sức khỏe.
Lời khuyên dựa trên nền tảng dinh dưỡng cá nhân: Không phải các ý kiến cá nhân hay các tips tricks chung chung áp dụng lên tất cả mọi người. Điều quan trọng là phải dựa trên việc đánh giá nền tảng dinh dưỡng của một người, bao gồm cả hồ sơ thể chất đến điều kiện tiếp cận dinh dưỡng, thói quen và văn hóa ăn uống.
Thay đổi nhỏ và từ từ: Không có phép thuật hoặc bữa trưa miễn phí nào trong việc thay đổi thể chất của bạn. Những thay đổi nhỏ và từ từ tạo ra hiệu quả bền vững và sẽ có lợi khi bạn thông qua việc thực hành các thay đổi nhỏ dần hiểu rõ bản chất vấn đề.
Phương pháp tiếp cận chế độ ăn uống tổng thể: Các phương pháp ăn uống hiện đại rất đa dạng và thường tập trung vào các mô hình chế độ ăn uống tổng thể hơn là các nhóm chất dinh dưỡng hay các nhóm thực phẩm riêng lẻ. Chế độ ăn uống cũng cần phù hợp với nhu cầu lâu dài thay vì giải quyết các mục tiêu ngắn hạn, mang tính chất giải trí, và trong nhiều trường hợp, cả thẩm mỹ hình thể phi thực tế.
Cẩn trọng với truyền thông: Các thông tin dạng “mẹo vặt” “sốc nổi” dạng ý kiến từ các nhân vật có sức ảnh hưởng hay kết quả từ các nghiên cứu nhỏ lẻ có thể được cố tình diễn dịch để khiến bạn tin rằng chúng là thực tế hoặc xu hướng tất yếu. Nhưng thực tế nghiên cứu dinh dưỡng cần trải qua một quá trình nghiêm ngặt có quy trình đánh giá khoa học và phức tạp mất rất nhiều năm. Và với dinh dưỡng, tất cả các nghiên cứu nhỏ lẻ đều không mang tính kết luận, kể cả với các nghiên cứu ngẫu nhiên kiểm soát có đối chứng trên người. (Xem thêm tại Fitness Base).
Hiểu về lịch sử: Lịch sử của khoa học dinh dưỡng đã rất lâu đời và các nghiên cứu của hàng nghìn bộ não ưu tú đã giúp xây dựng và định hình nên các phương pháp hiện tại. Tuy nhiên rất nhiều vấn đề xưa cũ không còn chính xác được đưa lên truyền thông và cũng có rất nhiều thông tin “quái lạ” theo kinh nghiệm cá nhân khiến bạn lầm tưởng. Hiểu biết về quá khứ giúp làm rõ các cách tiếp cận hiện đại, xu hướng mới và những tranh cãi trong chính sách và khoa học dinh dưỡng.
Những xu hướng huấn luyện dinh dưỡng
Các xu hướng mới nhất trong Huấn luyện Dinh dưỡng phản ánh nhu cầu và sở thích đang thay đổi của khách hàng. Dưới đây là một số xu hướng chính trong việc huấn luyện dinh dưỡng được nhiều tổ chức đào tạo uy tín lưu ý (Link) (Link).
Lập kế hoạch bữa ăn phù hợp với túi tiền: Với sự gia tăng của giá thực phẩm nói riêng và chi phí cuộc sống nói chung, nhiều người đang đánh giá lại ngân sách thực phẩm của mình và cách họ có thể chuẩn bị một bữa ăn lành mạnh. Thực tế, trừ những tay buôn “lươn lẹo” việc có được các thực phẩm tốt cho sức khỏe vốn không cần quá tốn kém. (Link)
Chuyển từ tập luyện thông thường sang sức khỏe sâu: Các chuyên gia dinh dưỡng và thể dục đang tăng cường các chương trình của họ để tập trung nhiều hơn vào sức khỏe sâu (Deep Health), nói cách khác chỉ cách tiếp cận 360 độ, bao gồm tất cả các khía cạnh của lĩnh vực sức khỏe thể chất, cảm xúc, tinh thần, cảm giác sung sức, quan hệ và môi trường.
Huấn luyện toàn diện: Ngày càng có nhiều huấn luyện viên thể hình đưa huấn luyện dinh dưỡng vào chương trình của họ và ngược lại, các nutritionist/dietitian hiện tại cũng cần quan tâm đến vai trò của thể dục và lối sống với việc thiết kế kế hoạch dinh dưỡng cá nhân.
Tăng cường huấn luyện từ xa: Online coaching là xu thế tất yếu. Công nghệ sẽ tiếp tục được nâng cấp để hỗ trợ, nâng tầm việc huấn luyện online từ xa thông qua các nền tảng như Zoom, các MXH, AI, các trang web, ứng dụng di động và các thiết bị đeo.
Mở rộng các dịch vụ Fitness Coaching tại các Công ty với Huấn luyện Dinh dưỡng: Các công ty lớn và các tập đoàn đang bắt đầu cung cấp nhiều hơn các gói phúc lợi về sức khỏe, trong đó nhấn mạnh vai trò của thể dục và huấn luyện dinh dưỡng. Thay vì kiểm tra thị lực hay nha khoa như truyền thống, các tập đoàn dần hướng tới trang bị các phúc lợi về sức khỏe, bao gồm cả sức khỏe tinh thần cho nhân viên.
Sự trỗi dậy của các phòng tập thể dục tại nhà: Năm 2020 đã cho mọi người thấy rằng chỉ với một ít không gian và một vài vật dụng, họ có thể đạt được rất nhiều thành tựu về thể chất. Lựa chọn mang tính kinh tế trong huấn luyện này hoàn toàn đáp ứng được hầu hết các nhu cầu sức khỏe của mọi người vì bạn có thể để dành một khoản tiền rất lớn để mua thức ăn chất lượng. Hiển nhiên, bạn vẫn có thể tập nhóm tại nhà với sự linh hoạt trong cách tiếp cận.
Những xu hướng này phản ánh bối cảnh phát triển của huấn luyện dinh dưỡng và sự công nhận ngày càng tăng về tầm quan trọng của nó trong việc thúc đẩy sức khỏe tổng thể.
Những cách tiếp cận dành cho cá nhân
Chắc chắn, có rất nhiều cách tiếp cận khác nhau để huấn luyện dinh dưỡng từ việc bạn tự chủ cho đến các chương trình chăm sóc sức khỏe cao cấp. Ở đây liệt kê một vài hướng tiếp cận phổ biến.
Huấn luyện dinh dưỡng cá nhân chuyên biệt: Các chương trình này được điều chỉnh phù hợp với mục tiêu của bạn và được xây dựng bởi một hoặc một nhóm chuyên gia dinh dưỡng theo sát, chăm sóc và hướng dẫn bạn điều chỉnh. Chúng tính đến lịch sử sức khỏe, lối sống và nhu cầu dinh dưỡng cụ thể của bạn.
Hướng dẫn dựa trên khung mẫu của PT và Fitness Coach: Đây là những hướng dẫn thường được sử dụng cùng với chương trình thể dục. Tùy thuộc vào trình độ và bộ kỹ năng mà PT/Coach sở hữu, chúng có thể đi từ các tư vấn bổ trợ cho chương trình tập luyện hoặc mang tính cá nhân hóa phù hợp với một mục tiêu thể chất cụ thể của khách hàng.
Ebook hướng dẫn nhanh trực tuyến: Những hướng dẫn này thường được biên soạn bởi những người đã hoàn thành các khóa học trực tuyến từ các tổ chức đào tạo như Viện Dinh dưỡng. Nó có thể là các guideline/tutorials ngắn gọn trình bày dưới dạng blog/ebook hoặc khóa học online. Chúng có thể cung cấp một điểm khởi đầu tốt cho những đối tượng mới bắt đầu tiếp xúc việc huấn luyện nhưng có thể không toàn diện hoặc mang tính cá nhân hóa chuyên biệt như hai cách tiếp cận trên.
Total Fitness Coaching và kế hoạch tùy chỉnh: Cách tiếp cận này bắt đầu bằng việc đánh giá kỹ lưỡng về thói quen ăn kiêng, lịch sử sức khỏe, lối sống và mục tiêu hiện tại của bạn. Bạn và huấn luyện viên của bạn sẽ đặt ra các mục tiêu có tính thực tế và có thể đạt được ngắn hạn và dài hạn. Một kế hoạch dinh dưỡng cá nhân sẽ được xây dựng dựa trên sở thích và lối sống của bạn.
Mỗi phương pháp này đều có điểm mạnh riêng và có thể hiệu quả tùy thuộc vào nhu cầu và mục tiêu của từng cá nhân. Điều quan trọng là tìm một huấn luyện viên và cách tiếp cận phù hợp với mục tiêu sức khỏe và lối sống cá nhân của bạn.
