(Lưu ý:
- Hướng dẫn này không mang định kiến với TPBS và có chứa nhiều link bài viết bên ngoài, các bài viết về từng loại TPBS để các bạn có cái nhìn toàn cảnh, chính xác
- Trong guideline, Vincent sẽ dùng những từ tiếng Anh chuyên ngành trong trường hợp không có từ tiếng Việt đúng ý nghĩa để tránh hiểu lầm đến từ rào cản ngôn ngữ và dịch thuật
- Sẽ có các bài blog, guideline về từng loại supplement, từng protocol với các mục tiêu huấn luyện khác nhau. Kiến thức chỉ cập nhật đến thời điểm của guideline và sẽ được làm mới khi cần thiết
- Hãy thận trọng khi chia sẻ vì có thể ảnh hưởng đến lợi ích kinh doanh TPBS của người khác khiến bạn gặp các phiền phức, tranh cãi không đáng có
- Hướng dẫn cung cấp kiến thức về TPBS để nghiên cứu, tham khảo, không mang tính tư vấn, khuyên dùng cho bất cứ nhãn hàng hay loại sản phẩm cụ thể nào
- Hướng dẫn cũng không đảm bảo bạn sẽ lựa chọn được sản phẩm tốt
- Hãy lưu ý và thận trọng về sức khỏe trước khi có sự lựa chọn của riêng bạn !)
Bạn đã bao giờ nhìn thấy stacking supplement dưới đây ?
- Tổ hợp TPBS "tăng cơ giảm mỡ" cho người mới tập: Whey protein, Creatine, Pre-workout, Dầu cá Omega 3, D3, K2, Kẽm, Boron, T-Booster, (+ 1 loại Fat Burner nào đó). Chắc chắn đa phần các bạn gymer tân tiến tại VN, đều từng dùng từ 3 sản phẩm TPBS trong stacking trên. Và cũng rất nhiều bạn đã dùng toàn bộ, thậm chí hết càng beginner càng dùng nhiều hơn. Nhưng tại sao ? Tại sao hàng triệu người khác nhau về thể chất, chương trình tập luyện lại dùng những sản phẩm giống nhau ?
Tại sao bạn cần bỏ ra 3-10tr đồng/tháng và 7 ngày một tuần, ít nhất 3 tháng sử dụng những sản phẩm này để chỉ đạt được thêm 2-3kg cơ bắp hay đẩy tạ nặng thêm theo cảm nhận cá nhân ?
Vì ban đầu, bạn được nghe bảo như thế sẽ mang lại hiệu quả tối ưu nhất. Rồi sau đó, khi trình độ của bạn nâng cao, gặp mức ngăn chặn (plateau), bạn lại có nhu cầu tìm tới các sản phẩm mới lạ hơn, được quảng bá mãnh liệt hơn.
Thực chất có như vậy ? KHÔNG. TPBS chỉ đóng vai trò rất nhỏ, còn lại tập luyện, dinh dưỡng, lifestyle và quan trọng hơn, quyết tâm mới giúp bạn có được lợi ích. Và những thứ bạn đạt được chỉ do hiệu ứng giả dược kích thích tinh thần và các thủ thuật đánh tâm lý trong kinh doanh. Thời đầu 2000, khi những viên Amino mới xuất hiện, hầu hết giới gymer đều lao đi mua với ý nghĩ nó sẽ mang lại kết quả thần thánh. Nhưng thực chất, những viên Amino có hàm lượng EAA tính bằng mg, còn thua một trái trứng cút, không tạo ra bất cứ thay đổi gì cho cơ thể ngoài 15-20 kcal chỉ đủ để bạn thở ra hít vào.
Tất nhiên vẫn còn nhiều câu slogan như Gymer không dùng TPBS không có body đẹp và nhiều người vẫn tin. Trong bài blog Supplement: Tìm mua trong chạng vạng Vincent đã chia sẻ những lưu ý khi tìm mua TPBS. Còn trong guideline này, sẽ hướng dẫn bạn cách tiếp cận và phối hợp TPBS đúng để đạt hiệu quả và tiết kiệm thời gian, công sức.
Đầu tiên, hãy bắt đầu từ từ phần tối của Mặt trăng trước.
I. TPBS vs FDA
Thật nực cười khi nhắc tới thức ăn người ta thường truyền tai nhau về nguy cơ ung thư, bệnh tật đến từ các loại thức ăn xấu nhưng lại suy nghĩ TPBS hoàn toàn an toàn. Sau biết bao vụ TPBS "Thảo dược ba đời nhà tôi" giả bị bắt, người ta vẫn hồn nhiên với câu TPBS được FDA Hoa Kì chứng nhận. Và luật ở Mỹ khắt khe lắm, khó khăn lắm nên không dám làm bậy. Những anh hùng bàn phím chưa một lần đọc luật Mỹ, thậm chí chưa một lần đọc dòng chữ "These statements has not been evaluated by FDA" (Những tuyên bố của sản phẩm này không được đánh giá bởi FDA) được cố tình in nhỏ xíu dưới tất cả các nhãn hộp TPBS nhưng vẫn gào lên để bảo vệ cho sự ngu dốt của mình.
Đi kèm với lợi ích, sẽ luôn có mặt trái. TPBS cũng vậy.
Sẽ chẳng có gì nếu các công ty chỉ sản xuất các loại vitamin, chất khoáng hay các loại TPBS cho bữa ăn đúng mục đích và chất lượng. Vấn đề là, thực phẩm bổ sung bao gồm cả các thành phần tổng hợp nhân tạo, các loại thảo dược và cả các loại hợp chất tổng hợp mới được nghiên cứu ra. Khi đó, chỉ cần họ tuân thủ theo quy định về tên gọi, nhãn sản phẩm và các lời tuyên bố "không dùng để trị bệnh hay thay thế thuốc chữa bệnh" đúng chuẩn là sẽ có thể bán ra khắp mọi nơi.
Theo công bố điều tra của Văn phòng Giải trình Trách nhiệm Chính Phủ Mỹ, từ năm 2008 đến 2011, FDA Hoa Kì nhận được tới 6,307 các báo cáo về vấn đề sức khỏe liên quan đến TPBS trong đó, 71% thuộc tình trạng nghiêm trọng theo quy định trong pháp luật. Thêm vào đó, đáng chú ý hơn, không phải tất cả các trường hợp gây hại đều được người tiêu dùng gửi trực tiếp tới FDA. Thay vào đó, trong giai đoạn 2008-2010, các báo cáo gây hại sức khỏe từ TPBS được gửi tới các Trung tâm chất độc của Mỹ nhiều hơn lượng FDA nhận được tới 1,000 báo cáo. Tổng kết lại, con số sẽ lên tới 14,000 trường hợp nguy hại như vậy. (Link tại đây).
Trong một nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ 63 bệnh viện tại Mỹ của USCDC và FDA, từ 2004-2013, hàng năm có tới 23,000 ca nhập viện có nguyên nhân đến từ TPBS. (Link tại đây).
Cũng sẽ chẳng có gì nếu các công ty không chạy theo lợi nhuận và vi phạm các tiêu chuẩn đạo đức với hàng loạt các loại chất cấm, chất độc, và đương nhiên cả thuốc được cho vào các lọ TPBS. Luôn tồn tại cuộc chiến giữa FDA và các "đầu lậu" công nghiệp. FDA cố đề xuất các đạo luật hạn chế, giới sản xuất TPBS cố tìm cách lách luật để bán hàng. Thế mới có chuyện một hợp chất như DHEA, một steroid trong cơ thể, được gắn mác prohormone, có thể tạo ra những nguy hiểm vẫn lách qua khe cửa hẹp của đạo luật chống lại các chất kích thích tập luyện (PED) và được bán với cái mác TPBS. Hay hàng loạt các vụ nhiễm độc từ độc tố trong nhiều loại TPBS Giảm cân, T-Booster xảy ra được báo cáo. Theo một nghiên cứu năm 2017 của Hiệp hội nghiên cứu bệnh gan và Viện Y Tế Quốc gia Hoa Kì, tổn thương gan do sử dụng TPBS dinh dưỡng và Thảo dược (Herbal & Dietary Supplement) chiếm 20% ca nhiễm độc gan tại Mỹ.
Năm 2019, 6 cá nhân và hai công ty TPBS lớn đã phải chịu án phạt lên tới hàng triệu đô cho việc thêm các chất cấm vào trong sản phẩm của mình. "Bản cáo trạng cáo buộc rằng các bị cáo đã bán hàng trăm nghìn sản phẩm bất hợp pháp, bao gồm cả anabolic steroid, trên toàn quốc và quốc tế, giả mạo rằng những sản phẩm và viên uống này là thực phẩm bổ sung hợp pháp, chất lượng cao." Trích nguyên văn. Điều đáng tiếc ở đây, những sản phẩm Tăng sức mạnh, T-Booster, hay Fat Burner giảm cân đốt mỡ, đều đã được cảnh báo rất nhiều lần bởi các chuyên gia, huấn luyện viên trên toàn thế giới.
Đến năm 2021, ba cá nhân sáng lập và điều hành Cty Blackstone Labs đã bị kết tội với tổng cộng gần 15 năm tù giam cùng hàng triệu đô la tiền phạt cho việc sử dụng các chất cấm trong những sản phẩm TPBS của họ.
Vẫn rất nhiều người tin vào những câu slogan như: "Mạnh như steroid nhưng là TPBS hợp pháp chứ không phải steroid !" Thậm chí khi các nhà sản xuất sử dụng chiêu bài marketing lập lờ, đánh tráo khái niệm với yêu cầu phải cycle on/off khi sử dụng những sản phẩm này, nhiều bạn trẻ lại càng tin hơn. Nhưng đã không phải steroid, đã tăng Testosterone "tự nhiên" sao phải on/off ???
Năm 2021, một nghiên cứu từ ĐH Cambridge trên 17 loại TPBS đã cho thấy kết quả phát hiện 9 loại chất bị cấm. Các TPBS này chủ yếu thuộc nhóm tăng cường sức mạnh, tăng cơ bắp, giảm cân giảm mỡ. (Link tại đây).
Không chỉ các loại TPBS mang các yếu tố kích thích "tăng cơ giảm mỡ" - mối nguy hiểm chết người, các loại bột protein cũng tiềm ẩn những nguy cơ lớn cho sức khỏe. Năm 2022, một nhóm nghiên cứu phi lợi nhuận mang tên Clean Label Projects đã kiểm nghiệm 134 sản phẩm protein powder bán chạy hàng đầu đến từ 60 nhãn hàng với danh sách 130 loại chất độc. Kết quả từ dự án này cho thấy rất nhiều loại protein powder bị nhiễm kim loại nặng và các chất gây độc hại khác với 70% bị nhiễm chì, 74% nhiễm Cadmium, 55% có lượng BPA vượt ngưỡng. Trong đó có trường hợp lượng BPA gấp 25 lần giới hạn cho phép chỉ trong một serving. Và theo kết quả của dự án này, nhóm protein có nguồn gốc thực vật được đánh giá tệ nhất với 75% nhiễm chì.
Cũng trong phần báo cáo của dự án này dẫn ra, theo một nghiên cứu năm 2018 của Lanphear và đồng nghiệp, có tới 400,000 cái chết hàng năm tại Mỹ liên quan đến việc phơi nhiễm với chì. Kết quả gây sốc này sau đó đã được rất nhiều tổ chức y tế và chăm sóc sức khỏe dẫn chứng lại kể cả ĐH Harvard. (Xem thêm tại File Pdf bên dưới)
Tất nhiên vì xung đột lợi ích và thực tế trong nghiên cứu của CleanLabelProject cũng tồn tại những điểm gây hiểu nhầm được chỉ ra bởi các đơn vị uy tín lâu năm như NSF, USP nên các thông tin cụ thể hơn đã không được liệt kê. Nhưng thực tế về vấn nạn "nhiễm độc" trong các dây chuyền sản xuất TPBS, vốn không được kiểm soát chặt chẽ, đã luôn được ghi cảnh báo dưới tất cả các sản phẩm sản xuất tại Mỹ. Một điều phổ biến, một loại TPBS sẽ được sản xuất trên cùng một dây chuyền dành để sản xuất rất nhiều loại TPBS khác, kể cả các loại chế phẩm khác không liên quan
Sẽ chẳng có gì nếu các công ty sản xuất TPBS không thao túng, điều hướng kết quả các cuộc nghiên cứu do chính họ tài trợ dẫn tới câu hỏi lớn TPBS có hiệu quả như quảng cáo. Theo số liệu chính thức từ chính phủ Mỹ từ năm 2007-2013, có 93,986 các thử nghiệm được đăng kí chính thức trên hệ thống clinicaltrials.gov trong đó có tới 48% được tài trợ hoàn toàn hoặc một phần. Tất nhiên các nghiên cứu được tài trợ không đồng nghĩa với thiên kiến sai lệch về kết quả. Vấn đề cần chú ý thêm ở đây là chỉ 66% các cuộc thử nghiệm được công bố ra nhưng kết quả kèm theo chỉ có 50% hiệu quả thật được báo cáo đúng. Và có nhiều hơn 50% tác hại không được báo cáo. Hiển nhiên, các công ty bán TPBS có thể chỉ chọn trái anh đào (cherry-picking) mà họ muốn khi công bố các kết quả ra ngoài.
Những loại TPBS bạn cần luôn cẩn trọng khi dùng:
Xem thêm: TPBS giảm cân đốt mỡ có phí tiền ?
Hãy nhớ rằng FDA Hoa Kì không cấp chứng nhận cho tính an toàn và hiệu quả của bất kì loại TPBS nào và chắc chắn không có nhiệm vụ quản lý những sản phẩm xuất khẩu sang các nước khác ngoài Mỹ. Nên dù bạn có tìm kiếm được nhãn hàng đáng tin cậy có chứng nhận của các bên uy tín như NSF, USP, CleanLabelProject hay Consumerlab.com bạn cũng nên hiểu rằng, sản phẩm cụ thể đến tay bạn tại VN có thể không phải đúng sản phẩm được chứng nhận tại Mỹ. Việc dựa vào uy tín của các bên bán hàng là điều cần thiết và cũng là cách duy nhất.
Cách tốt nhất, nghe có vẻ không hữu ích nhiều lắm nhưng cũng là cách duy nhất khả thi, dùng ít nhất có thể và chỉ dùng đúng cho việc phục vụ những mục tiêu cụ thể khi đã hiểu rõ. TPBS không giúp bạn hiểu về tập luyện, dinh dưỡng, lifestyle tốt hơn và chính kiến thức về những điều này mới đóng vai trò quyết định cho thành công của bạn trong việc duy trì nâng cao sức khỏe. Và chắc chắn cần đặt trong ngữ cảnh cụ thể của từng cá nhân, hồ sơ thể chất, mục tiêu và cả chương trình huấn luyện của từng người.
II. Căn bản về Supplement Coaching*
(*Supplement Coaching chỉ việc dùng supplement có kế hoạch, có chiến thuật phục vụ cho mục đích nhất định)
Đầu tiên, TPBS có cần thiết không ?
Câu trả lời đúng bạn cần hiểu rõ như sau: TPBS có tác dụng hỗ trợ cải thiện, nâng cao sức khỏe đời sống với những đối tượng cụ thể. TPBS nhờ vào sự tiện lợi và các thành quả nghiên cứu có thể giúp:
- Bổ sung dinh dưỡng tiện lợi để đảm bảo không thiếu hụt dinh dưỡng (dietary supplement đúng nghĩa ban đầu)
- Hỗ trợ cải thiện hoặc tăng cường các vấn đề sức khỏe (các nhóm này thường được gọi health supplement bao gồm cả các nhóm vitamins và chất khoáng)
- Hỗ trợ điều trị các vấn đề sức khỏe từ thiếu hụt dinh dưỡng, cải thiện các chức năng của cơ thể, bao gồm cả tiêu hóa (functional supplement)
- Phục vụ một nhu cầu sở thích (như bodybuilding supplement chẳng hạn)
Về cơ bản, khi dùng TPBS có bốn điều bạn cần xác định rõ:
- Sản phẩm trong lọ chứa có đúng thứ bạn cần dùng. Vấn đề này chắc bạn đã hiểu tầm quan trọng qua những điều đã đề cập ở trên.
- Bạn có phải đúng đối tượng cần sử dụng. Trong nghiên cứu chứng minh hiệu quả của sản phẩm, bỏ qua yếu tố được tài trợ, nếu đối tượng thuộc nhóm dân số đặc biệt, như có bệnh béo phì chẳng hạn, thì một người bình thường khỏe mạnh, kể cả có thừa cân nhưng không đúng 100% đối tượng thì kết quả mang lại sẽ không như quảng cáo. Và chắc chắn không thể mang nghiên cứu trên chuột ra áp dụng cho người như trường hợp của Turkesterone chẳng hạn.
- Liều lượng mang lại hiệu quả có đúng liều lượng bạn mua dùng. Như trong nghiên cứu về L-Arginine dùng tới 5g chất này để mang lại hiệu quả rõ rệt về mặt con số trong phòng thí nghiệm nhưng thực tế không có lọ Arginine nào 5g một viên. Vì để an toàn các nhà sản xuất cũng không dám mạo hiểm khi chưa nắm rõ hoàn toàn các nguy cơ có thể xảy ra với liều lớn.
- Giá tiền bỏ ra có tương xứng với hiệu quả từ sản phẩm mang lại. Nhiều hợp chất được quảng cáo theo nghiên cứu giúp đốt thêm 20% calories khi tập luyện giảm cân. Nhưng thực chất trong nghiên cứu đó, đối tượng là những người béo phì tập luyện ở mức độ vừa phải nên 20% này chỉ quy đổi ra 30kcal, một con số rất nhỏ.
Với những thành tựu của khoa học hiện tại, có rất nhiều hợp chất được tìm ra không chỉ giúp bổ sung, còn giúp tăng cường một thành phần của lối sống giúp bạn có được sức khỏe và hiệu suất làm việc, tập luyện cao hơn. TPBS sẽ phục vụ hỗ trợ cho các nhóm đối tượng riêng biệt theo độ tuổi, trình trạng sức khỏe, theo lifestyle và theo cả nhu cầu giải trí. Ví dụ như trẻ em, người già, người có thai và đang cho con bú, người tập luyện thể thao, vận động viên....